Udhëzimet për një gatesë qengji lexohen më tepër si një listë përbërësish sesa një recetë tamam: “Përdoret mishi. Përgatisni ujin. I shtoni kripë të trashë, kek nga elbi i tharë, qepë, hudhra perse dhe qumësht. I shtypni dhe u shtoni presh dhe hudhër”, shkruan sot Koha Ditore.
Por është e pamundur të pyesni kuzhinierin për t’iu zbuluar pjesët që mungojnë: shkruesi i recetës ka vdekur prej mbi 4 mijë vjetësh.
Në vend të kësaj, një ekip ndërkombëtar dijetarësh i regjur në historinë e kulinarisë, kiminë e ushqimit dhe shkrimet kuneiforme (sistemi babilonas i të shkruarit i zhvilluar fillimisht prej sumerëve të moçëm në Mesopotami) ka punuar për të ribërë këtë gatesë si dhe tri të tjera nga recetat më të vjetra që njihen në botë. Është njëfarë arkeologjie e kulinarisë që i përdor tabletat nga koleksioni babilonas i Universitetit të Yales për të përftuar një kuptim më të thellë të kësaj kulture përmes lenteve të shijes.
“Është sikur të rindërtosh një këngë; një notë e vetme mund të bëjë krejt ndryshimin”, ka thënë Gojko Barjamoviq, duke bërë me shenjë pllakat nën xham në muzeun e Historisë Natyrore në Yale. Barjamoviq, një ekspert në asirologji nga Universiteti i Harvardit, ka ripërkthyer pllakat dhe ka bërë bashkë një ekip ndërdisiplinor me qëllim që t’i rikthejë në jetë recetat.
Tri nga pllakat në Yale datojnë rreth viteve 1730 para Krishtit, dhe e katërta është njëmijë vjet më e vonë. Të gjitha pllakat janë nga treva e Mesopotamisë, që përfshin Babiloninë dhe Asirinë – që sot ngërthen tokat e Irakut në jug dhe veri të Bagdadit, përfshirë edhe pjesë të Sirisë dhe Turqisë. Më e vjetra nga tri pllakat, madje më e paprekura, është më tepër si një listë përbërësish që është baraz me 25 receta gatesash e supash; dy të tjerat, që përmbajnë edhe nja 10 receta të tjera, shkojnë edhe më tej me udhëzime gatimi dhe këshilla shpërfaqjeje, por ato janë të shkërmoqura dhe si të tilla jo fort të lexueshme.
Sprova ishte që të mënjanoheshin shtresat e historisë duke mbajtur autenticitetin mes kufizimeve të përbërësve bashkëkohorë.
“Ato s’janë edhe aq informative si receta – mbase katër rreshta të gjata – kështu që duhet të bësh goxha hamendësime”, ka thënë Pia Sorensen, kimiste e ushqimit në Harvard University që ka punuar, bashkë me kolegën shkencore të Harvardit për gatime Patricia Jurado Gonzalez, në përsosjen e copëzave të përbërësve duke përdorur një përqasje shkencore të hamendësimeve, kontrolleve dhe variablave.
(Shkrimin e plotë mund ta lexoni sot në gazetën “Koha Ditore”)
Artikullin e plotë mund ta lexoni në gazetën Koha Ditore. Klikoni këtu për t’u regjistruar falas.
© KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.
