Gjenevë – Nga lufta e Rusisë kundër Ukrainës te rivaliteti i Amerikës me Kinën, ndryshimet gjeopolitike tektonike kanë tronditur multilateralizmin vitet e fundit. Ndërsa shumë nga pasojat - nga rritja e çmimeve të ushqimit dhe energjisë deri te rreziqet në rritje të konflikteve të mëdha - janë diskutuar gjerësisht, më shumë vëmendje duhet t'u kushtohet implikimeve të këtyre ndryshimeve për përpjekjet për të trajtuar krizën e shumanshme të klimës dhe natyrës.
Ndryshimi gjeopolitik që po përjetojmë tani kërcënon të ndajë rendin botëror në dysh. Një shenjë kryesore e kësaj është vendimi i pjesës më të madhe të Jugut Global për të mbështetur - ose të paktën të refuzojë të dënojë - pushtimin në shkallë të plotë të Rusisë në Ukrainë vitin e kaluar, pavarësisht përpjekjeve të Perëndimit për ta izoluar dhe ndëshkuar Kremlinin.
Për më tepër, grupi BRICS i ekonomive të mëdha në zhvillim (Brazili, Rusia, India, Kina dhe Afrika e Jugut) – i cili gjithmonë ka kërkuar të krijojë alternativa ndaj institucioneve ndërkombëtare të udhëhequra nga perëndimi – mund të rritet, pasi 19 vende kanë shprehur interes për duke u bashkuar. Ka gjithashtu diskutime për krijimin e një monedhe të re BRICS-ut për të sfiduar dominimin global të dollarit amerikan.
Ndërkohë, Kina po punon shumë për të zgjeruar përdorimin ndërkombëtar të monedhës së saj, renminbi, dhe po arrin njëfarë suksesi. Së fundmi, presidenti brazilian, Luiz Inácio Lula da Silva, ka ndërmarrë hapa për të lehtësuar zgjidhjen tregtare të emërtuar në renminbi midis Kinës dhe Brazilit.
Formimi i ndjenjës së përbashkët të qëllimit dhe organizimi i veprimeve të koordinuara të nevojshme për të trajtuar krizën e klimës dhe natyrës do të ishte e vështirë në kohët më të mira. Në një botë të karakterizuar nga mosbesim, konkurrencë, kufizime fiskale dhe prioritete të ndryshme politike, duket pothuajse e pamundur. E megjithatë, larg ndërtimit të urave, shumë – veçanërisht në Veriun Global – po përkeqësojnë ndarjet.
Legjislacioni i fundit i Bashkimit Evropian që ndalon importet e produkteve të lidhura me shpyllëzimin është një rast i tillë. Ligji – i cili kërkon që kompanitë që shesin mallra, si kafe, viçi dhe soje në BE të ofrojnë prova të verifikueshme se ato nuk janë rritur në tokë të shpyllëzuar së fundmi – është mirëpritur nga aktivistët e gjelbër dhe politikanët evropianë. Por masa ka hasur gjithashtu në kritika të konsiderueshme – dhe jo vetëm nga interesat e agrobiznesit që kërkojnë të shmangin shpenzimet për shkatërrimin e mjedisit. Pak para miratimit të tij, qeveritë braziliane dhe indoneziane paraqitën një letër, të nënshkruar nga 14 shtete anëtare të Organizatës Botërore të Tregtisë, ku ankoheshin se BE-ja po ndiqte “legjislacion të njëanshëm” në vend të “angazhimit ndërkombëtar”. Duke dështuar të konsultohet me vendet përkatëse, BE-ja hartoi “kërkesa të kushtueshme dhe jopraktike të gjurmueshmërisë dhe gjeo-lokalizimit” për një listë “të pasigurt dhe diskriminuese” të produkteve.
Tregjet vullnetare të kredisë së karbonit dhe tregjet e reja të kredisë së biodiversitetit janë në mënyrë të ngjashme me të meta. Kritikët e vendeve të pasura ankohen se këto tregje nuk kanë arritur të ofrojnë reduktime të besueshme “shtesë” të karbonit atmosferik. Skandalet që lindin nga të metat e përhapura në kreditë e certifikuara të karbonit të bazuara në natyrë janë një rast i tillë. Liderët nga Jugu Global, nga ana e tyre, theksojnë pabarazitë që ato përjetësojnë, me kreditë e karbonit që blihen për aq pak sa 5-10 dollarë në Jugun Global dhe më pas shiten për 100 dollarë ose më shumë në Evropë.
Për më tepër, udhëheqësit e ekonomisë në zhvillim theksojnë hezitimin e vendeve më të pasura për të financuar ruajtjen e pyjeve ekzistuese. Në Samitin e fundit të One Forest, të bashkorganizuar nga presidenti gabonez, Ali Bongo Ondimba, dhe presidenti francez, Emmanuel Macron, ministri i Mjedisit i Gabonit, Lee White, vuri në dukje se, si disa nga fundosjet më të rëndësishme të karbonit në botë, "pyjet potencialisht përfaqësojnë 20-30% të zgjidhjes së ndryshimeve klimatike.” Kreditë e karbonit mund të ndihmojnë në kanalizimin e financimit drejt ruajtjes së pyjeve, por vetëm nëse ato blihen me çmime të drejta dhe të parashikueshme.
Ka mënyra relativisht të drejtpërdrejta për të përmirësuar angazhimin dhe për të përshpejtuar përparimin drejt qëllimeve të përbashkëta të klimës dhe natyrës. Për shembull, ligji i BE-së për shpyllëzimin mund të ketë një ndikim shumë më të madh – dhe të frymëzojë bashkëpunim më efektiv – nëse përfshin mbështetje për masat për të avancuar, në vend që të anashkalojë legjislacionin përkatës në vendet e prekura. Për më tepër, duke u mbështetur në njohuritë e ndara gjatë Samitit të One Forest, vendet e pasura mund të përqafojnë idenë e ofrimit të pagesave të shërbimeve të ekosistemeve për vendet që ruajnë pyjet e tyre dhe të vendosin një dysheme çmimi për kreditë e karbonit dhe biodiversitetit.
Aleanca e Ekonomive Pozitive të Natyrës e shpallur së fundmi nga G7 – e konceptuar si “forum për të shkëmbyer njohuri dhe për të krijuar rrjete informacioni mbi baza vullnetare në bashkëpunim me sektorin privat dhe shoqërinë civile” – mund të mbështesë zhvendosjen drejt një bashkëpunimi më të madh përtej G7-s. Çelësi do të ishte fokusimi në mënyrën se si të adresohen qëllimet e natyrës dhe klimës pa thelluar avantazhet ekzistuese teknologjike dhe ngritjen e më shumë barrierave tregtare dhe në vend të kësaj të fokusohemi në përfshirjen dhe barazinë.
Presidenca e G20-s e Brazilit në vitin 2024 dhe roli i tij si mikpritës i Konferencës së Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike në vitin 2025 (COP30) përfaqësojnë gjithashtu mundësi të rëndësishme. Si përfaqësuesi më me ndikim në botë i ekonomive në zhvillim të pasura me natyrë, Brazili mund t'i përdorë këto platforma për të mobilizuar mbështetje më të madhe për vendet që po bëjnë më shumë për të mbrojtur klimën dhe për të ruajtur natyrën, pavarësisht se ka bërë më së paku për të shkaktuar krizat me të cilat përballemi. Transformimi i arkitekturës globale ekonomike dhe financiare për të çuar përpara objektivat e qëndrueshmërisë do të jetë kyç.
Natyra dhe klima do të jenë pjesë e gjeopolitikës së re, për mirë ose për keq. Alternativa për një qasje më gjithëpërfshirëse nuk është progresi më i ngadalshëm, por potencialisht asnjë progres fare. Ashtu siç Rusia ka ridrejtuar eksportet e saj të energjisë drejt vendeve që nuk kanë përqafuar sanksionet perëndimore, eksportuesit e ushqimit, të cilët po përballen de fakto me “sanksione” të shpyllëzimit nga BE-ja, thjesht mund të gjejnë blerës të rinj për mallrat e tyre. Në situata të tilla, të gjithë humbasin, përfshirë edhe natyrën.
Pa një qasje bashkëpunuese, vendet e pasura me natyrë madje mund të vendosin të krijojnë një klub sovran të shitësve që synon të përmirësojë kushtet e tyre të tregtisë, siç ka bërë prej kohësh OPEC për prodhuesit e naftës. Tashmë, Brazili, Indonezia dhe Republika Demokratike e Kongos – të cilat zotërojnë pyjet tropikale më të mëdha në botë – kanë krijuar një aleancë të fokusuar kryesisht në presionin ndaj botës së pasur për të financuar ruajtjen e pyjeve.
Masat si legjislacioni i BE-së për shpyllëzimin ose tregjet vullnetare të karbonit mund të duken si hapa në drejtimin e duhur. Dhe ato mund të sjellin përfitime afatshkurtra. Por duke tjetërsuar botën në zhvillim – në një kohë të riorganizimit gjeopolitik global, jo më pak – kostot e tyre afatgjata mund të jenë shumë të larta.
(Simon Zadek është drejtor ekzekutiv i NatureFinance. Komenti është shkruar për rrjetin botëror të gazetarisë, “Project Syndicate”, pjesë e të cilit është edhe “Koha Ditore”)
© KOHA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.
